Công thức tính khoảng vân đầy đủ và chính xác nhất

Công thức tính khoảng vân giúp xác định khoảng cách giữa hai vân sáng hoặc vân tối trong giao thoa ánh sáng. Để tính khoảng vân, ta cần biết bước sóng, khoảng cách giữa các khe và màn quan sát.

Khái quát tổng quan về khoảng vân

Khoảng vân phụ thuộc vào bước sóng ánh sáng và khoảng cách giữa hai khe hoặc nguồn sóng. Từ đó giúp ta có thể xác định được độ rộng của các vân giao thoa, từ đó nghiên cứu các đặc tính của sóng và hiện tượng giao thoa.

Khoảng vân là gì

Khoảng vân là một thuật ngữ khá phổ biến trong quang học, chỉ khoảng cách giữa hai vân sáng hoặc vân tối liên tiếp trên màn quan sát. Khái niệm này được sử dụng để tính toán độ phân giải các thiết bị như quang học hay hệ thống quan sát. 

Độ phân giải được xác định bởi số lượng vân sáng và vân tối trong một đơn vị chiều dài của màn hình quan sát. Chính vì vậy mà khoảng vân càng nhỏ thì độ phân giải càng cao.

Đơn vị của khoảng vân thường thấy của khoảng vân thường là mét(m), centimet(cm), milimet(mm) hoặc inch(in), tùy thuộc vào hệ đo. Ngoài ra, khoảng vân được tính theo các phương pháp như quan sát và đo lường thì có thể biểu thị bằng lp/mm khi đo độ phân giải quang học.

Công thức tính khoảng vân

Công thức tính khoảng vân sẽ phụ thuộc và cách chúng ta quan sát, nhưng nếu ta quan sát trên màn hình thì khoảng vân cũng có thể tính bằng công thức:

Công thức này dùng để tính khoảng vân giao thoa trên màn hình, phụ thuộc vào bước sóng và khoảng cách khe và cả khoảng cách từ nguồn sáng đến màn hình. Nó được dùng để đo độ phân giải thiết bị quang học hoặc xác định khoảng cách vật thể nhỏ.

Công thức tính khoảng vân giao thoa

Khoảng vân giao thoa là khoảng cách giữa hai vân sáng hoặc vân tối liên tiếp trên màn hình, phụ thuộc vào các bước sóng ánh sáng, khoảng cách khe và cả khoảng cách từ nguồn sáng đến màn hình.

Ta có thể tính khoảng vân giao thoa theo công thức sau

Công thức tính vân sáng 

Khi ánh sáng đi qua nhiều khe, công thức tính vị trí các vân sáng cũng tương tự như giao thoa hai khe, nhưng với sự thay đổi về khoảng cách giữa các khe thì ta có các công thức.

Vị trí vân sáng chính và vân sáng phụ

Các vân sáng phụ được tạo thành khi số nguyên (m) thay đổi, khi đó vị trí các vân sáng ngoài vân sáng chính cũng thay đổi.

Công thức tính vân tối

Khi ánh sáng đi qua hai khe thì các vân tối chính và phụ sẽ được tạo thành và tính với công thức sau:

Vị trí vân tối chính và vân tối phụ

Ý nghĩa của các công thức

Công thức tính vị trí vân sáng và vân tối giúp xác định vân sáng chính và phụ, được dùng trong thí nghiệm để nghiên cứu các bước sóng và bước ánh sáng. 

Ngoài ra, nó cũng có ứng dụng trong việc đo đạc các đặc tính của ánh sáng, như bước sóng và khoảng cách giữa các khe trong các hệ thống quang học. Đồng thời, hỗ trợ tính toán chính xác và nghiên cứu các hiện tượng giao thoa.

Tính ứng dụng của khoảng vân

Khoảng vân có nhiều ứng dụng quan trọng, như đo độ phân giải của máy ảnh hoặc hệ thống quan sát. Khoảng vân nhỏ hơn đồng nghĩa với độ phân giải của nó cao hơn từ đó giúp nhận dạng chi tiết tốt hơn. 

Từ đó, nó cũng được sử dụng để đo khoảng cách giữa các hạt bụi và kiểm tra độ chính xác thiết bị đo, và kiểm tra kích thước, độ chính xác của chi tiết máy móc trong ngành sản xuất.

Trong quang học thì khoảng vân giúp đánh giá hiệu suất của ống kính, máy quét, máy in, và từ đó cải thiện quy trình gia công, sản xuất và từ đó cũng nâng cao được chất lượng sản phẩm.

Bài tập vận dụng công thức tính khoảng vân

Bài 1 Một khe đơn có chiều rộng là 0,2mm. Có khoảng cách từ khe đến màn hình là 1m. Hãy tính khoảng vân nếu bước sóng của ánh sáng là 600nm.

Cách giải 

Áp dụng công thức tính khoảng vân

i = (bước sóng x D)/a

Trong đó, bước sóng = 600nm = 600 x 10-9m

D = 1m

a = 0,2mm = 0,2 x 10-3m

Tính khoảng vân

i = (600 x 10-9m x 10m)/0,2 x 10-3m = 3 x 10-3m = 3mm

Bài 2 Ánh sáng có bước sóng là 500nm chiếu qua một hệ thống 3 khe đều. Khoảng cách giữa các khe là 0,2mm. Khoảng cách từ các khe đến màn hình là 2m. Tính khoảng vân sáng chính.

Giải

Công thức tính khoảng vân sáng chính trong giao thoa nhiều khe

i = (bước sóng x D)/a

Trong đó thì bước sóng = 500nm = 500 x 10-9m

D = 2m

a = 0,2nm = 0,2 x 10-3m

Tính khoảng cách vân sáng chính 

i = (500 x 10-9m x 2m)/(0,2 x 10-3m) = 5 x 10-3m = 5mm

Kết luận

Công thức tính khoảng vân xác định khoảng cách giữa các vân sáng, tối trong trong giao thoa ánh sáng, phụ thuộc vào bước sóng, khoảng cách khe đến màn hình và giữa các khe. Đồng thời ứng dụng trong thí nghiệm và kiểm tra quang học.